Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• маънавият

Маънавий ва маданий жиҳатдан баркамол талаба буюк Алишер Навоий, Лутфий, Бобур, Машраб, Нодира, Муқимий асарларини етарли даражада билмаса қусур ҳисобланади. Одатда, улуғ бобокалонимиз Алишер Навоий ҳақида сўз кетганда, кўпчилик ёшлар тўлқинланиб, ҳаяжон билан буюк мутафаккирнинг инсоният маданияти хазинасига қўшган ҳиссаси ҳақида гапирадилар. Борди-ю, шундай тўлқинланиб сўзлаётган талабадан “Алишер Навоийнинг қанча ғазалини ёки рубоийсини ёддан биласиз?”, “Алишер Навоийнинг “Ҳамса” сига кирган достонларини тўла ўқиб чиққанмисиз?” ­ деб сўрасангиз, ўзингизни қониқтирадиган жавоб ололмайсиз. Ёшларимиз орасида Алишер Навоийнинг биронта ғазалини ёддан билмайдиганлари ҳам топилади. Бундай пайтда уялиб кетасан киши. Шундай гап борки, Грузияда бўлажак куёв Шота Руставелининг қанчадир мисра шеърини ёки “Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон” достонидан ёд билмаса, қиз беришмас экан. Аслида, Шота Руставели  асарларини билмаса ҳам, кун кечириш мумкин. Лекин атоқли адибнинг шеърларини, хусусан “Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон” достонидан катта­катта парчаларни ёд билган йигитга элнинг муносабати ҳам бўлакча бўлиши табиий. Шота Руставелидек эзгуликни, инсонпарварликни тарғиб этган адибнинг асарларидан ёд билган грузин йигитининг қалбида  яхшилик уруғлари  ниш урмаган бўлиши мумкин эмас.

• фан

Маънавий ва маданий жиҳатдан баркамол талаба буюк Алишер Навоий, Лутфий, Бобур, Машраб, Нодира, Муқимий асарларини етарли даражада билмаса қусур ҳисобланади. Одатда, улуғ бобокалонимиз Алишер Навоий ҳақида сўз кетганда, кўпчилик ёшлар тўлқинланиб, ҳаяжон билан буюк мутафаккирнинг инсоният маданияти хазинасига қўшган ҳиссаси ҳақида гапирадилар. Борди-ю, шундай тўлқинланиб сўзлаётган талабадан “Алишер Навоийнинг қанча ғазалини ёки рубоийсини ёддан биласиз?”, “Алишер Навоийнинг “Ҳамса” сига кирган достонларини тўла ўқиб чиққанмисиз?” ­деб сўрасангиз, ўзингизни қониқтирадиган жавоб ололмайсиз. Ёшларимиз орасида Алишер Навоийнинг биронта ғазалини ёддан билмайдиганлари ҳам топилади. Бундай пайтда уялиб кетасан киши. Шундай гап борки, Грузияда бўлажак куёв Шота Руставелининг қанчадир мисра шеърини ёки “Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон” достонидан ёд билмаса, қиз беришмас экан. Аслида, Шота Руставели асарларини билмаса ҳам, кун кечириш мумкин. Лекин атоқли адибнинг шеърларини, хусусан “Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон” достонидан каттакатта парчаларни ёд билган йигитга элнинг муносабати ҳам бўлакча бўлиши табиий. Шота Руставелидек эзгуликни, инсонпарварликни тарғиб этган адибнинг асарларидан ёд билган грузин йигитининг қалбида яхшилик уруғлари ниш урмаган бўлиши мумкин эмас.

• фан

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• мерос

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

         Дунёвий билимлар соҳасида Муҳаммад ал-Хоразимий, Аҳмад ал-Фарғоний, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Мирзо Улуғбек каби мутафаккирлар ижод қилганлар. Улар қолдирган илмий–маънавий мерос нафақат мамлакатимиз, балки дунё илм фани ривожига ҳам улкан ҳисса қўшган.

“… Жумладан Ибн Синонинг илмий–маънавий мероси, тахминан 280 номдан зиёдроқдир. Улар тиббиёт, фалсафа, мантиқ(логика), руҳшунослик(психология), аҳлоқ(этика), мусиқа, фармакология каби бошқа соҳаларга бағишланган. Алломанинг “Шифо китоби”, “Тиб қонунлари”, “Билимлар китоби” ва “Табиат дурдонаси” каби асарлари Европа илм–фанида пойдевор вазифасини ўтаган...”[1]

Фаробийга қадар Шарқда Юнон фалсафаси аслият, юнон тилидан ўрганилган бўлиб, у бироз қийинчилик туғдирарди. Фаробий Аристотель асарларини шарҳлашдан юнон фалсафасини ўрганувчилар учун қулай имконият яратди.

• мерос

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• маънавият

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• маънавият

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

         Дунёвий билимлар соҳасида Муҳаммад ал-Хоразимий, Аҳмад ал-Фарғоний, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Мирзо Улуғбек каби мутафаккирлар ижод қилганлар. Улар қолдирган илмий–маънавий мерос нафақат мамлакатимиз, балки дунё илм фани ривожига ҳам улкан ҳисса қўшган.

“… Жумладан Ибн Синонинг илмий–маънавий мероси, тахминан 280 номдан зиёдроқдир. Улар тиббиёт, фалсафа, мантиқ(логика), руҳшунослик(психология), аҳлоқ(этика), мусиқа, фармакология каби бошқа соҳаларга бағишланган. Алломанинг “Шифо китоби”, “Тиб қонунлари”, “Билимлар китоби” ва “Табиат дурдонаси” каби асарлари Европа илм–фанида пойдевор вазифасини ўтаган...”[1]

Фаробийга қадар Шарқда Юнон фалсафаси аслият, юнон тилидан ўрганилган бўлиб, у бироз қийинчилик туғдирарди. Фаробий Аристотель асарларини шарҳлашдан юнон фалсафасини ўрганувчилар учун қулай имконият яратди.

Ибн Синодан кейин яшаган Абу Ҳомид Ғаззолий “… Диний илмларнинг тирилиши” асарида дунё қонунларини ақл орқали билишни эътироф этган, лекин Оллоҳни ақл билан англаш мумкин эмаслигини таъкидлаган. “Ваҳдади вужуд” (арабча –жисмоний бирлик) –абадий ягона Аллоҳгина бор деб ҳисобловчи пантеистик таълимот. Бу таълимотга кўра, жисмоний олам, предметлар дунёси ҳақиқий эмас, ҳақиқат фақат Аллоҳда мужассамланган. Моддий олам Аллоҳнинг нури, шуъласидир. “Ваҳдади мавжуд”(арабча –мавжудот бирлиги) –Аллоҳ билан бирга ягона моддий олам бор ҳисоблайдиган таълимот. Бу таълимот тарафдорлари табиатнинг абадийлигини тан оладилар. Аллоҳ одамнинг ўзида, унга сингиб кетган деб қарайдилар. “Ваҳдоният”(арабча –яккалик, ягоналик) –Аллоҳнинг яккка –ягоналигини таниш ва эътироф этишдир...”[2]. Фаробийнинг фикрича, илк борлиқ, бу Аллоҳнинг ўзи ва у азалийдир. Беруний фикрича, борлиқ ҳамма нарсанинг ҳамма нарсанинг асосида ётади, демак борлиқ ҳамма нарсанинг асосида ётади.       

Ибн Сино, фалсафа соҳасида Форобий изидан бориб, “Табиат дурдонаси” (“Қуразайи табиат”) асарида борлиқ(материя)ни талқин этишда уни “вужуди вожиб” ва “вужуди мумкин” дан иборатлигини таъкидлайди. “Вужуди вожиб”ни биринчи сабаб, “вужуди мумкин”ни эса унинг оқибатидир дея эътироф этди, вақт нуқтаи назаридан фарқланмайди. Улар ўртасидаги фарқ, аслида, нафислик даражаси билан белгиланади. Борлиқ(материя) бу ҳаракат–вужуди мумкиннинг ички моҳиятидан келиб чиқиб, ҳаракат осойишталик билан бирга мавжуд. Жисмларнинг ўзаро ўрин алмашинувигина эмас, балки кенг маънода уларнинг ўзгариши, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдир. Ибн Синонинг фикрича, ҳаракат қуйидаги учта кўринишда намоён бўлади:

Акцидентал ҳаракат. Бу ҳаракатда жисм бошқа жисм таркибида бўлиб, ўша жисм ҳаракати билан бирга ҳаракат қилади, бир ўриндан бошқа ўринга кўчади, лекин бу жисм ўз ўрнини ўзгартирмайди. Масалан, вагон устига жойлаштирилган жисм.

Мажбурий ҳаракат. У жисмнинг ўз ҳаракати эмас, балки унинг асосий сабаби жисм моҳиятидан ташқарида мавжуддир. Масалан, от аравани тортади, сув ташийди, одам олов ёқади, тошни отади ва ҳоказо.

Табиий ҳаракат. У жисмнинг ўз-ўзидан келиб чиқадиган ҳаракатини англатади. Ҳаракат фазо ва вақт билан узвий алоқада бўлиб, ҳаракат ўз навбатида доира ёки тўғри чизиқ бўйлаб ҳаракатланади. Яратилишнинг интиҳоси ва ибтидоси бўлмаганини каби, ҳаракат, фазо ҳамда вақтнинг ҳам бошланиш ва охирги нуқтаси бўлмайди.  Оловнинг кўтарилиши, шамолнинг содир бўлиши, тошнинг пастга тушиши кабилар бунга мисол бўлади.

 

/>

---

[1] Васильев И.А. История религий Востока. М.,1997 г. Стр 181.

 

[2] Фалсафа: энциклопедик луғат. (ЎзР, ФА) 2010.Б.-55.-56.

Ҳ.Д.Холмирзаев. Ҳ.Абдуносирова

ТТЕСИ “Ижтимоий фанлар” кафедраси

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• маънавият

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

         Дунёвий билимлар соҳасида Муҳаммад ал-Хоразимий, Аҳмад ал-Фарғоний, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Мирзо Улуғбек каби мутафаккирлар ижод қилганлар. Улар қолдирган илмий–маънавий мерос нафақат мамлакатимиз, балки дунё илм фани ривожига ҳам улкан ҳисса қўшган.

“… Жумладан Ибн Синонинг илмий–маънавий мероси, тахминан 280 номдан зиёдроқдир. Улар тиббиёт, фалсафа, мантиқ(логика), руҳшунослик(психология), аҳлоқ(этика), мусиқа, фармакология каби бошқа соҳаларга бағишланган. Алломанинг “Шифо китоби”, “Тиб қонунлари”, “Билимлар китоби” ва “Табиат дурдонаси” каби асарлари Европа илм–фанида пойдевор вазифасини ўтаган...”[1]

Фаробийга қадар Шарқда Юнон фалсафаси аслият, юнон тилидан ўрганилган бўлиб, у бироз қийинчилик туғдирарди. Фаробий Аристотель асарларини шарҳлашдан юнон фалсафасини ўрганувчилар учун қулай имконият яратди.

Ибн Синодан кейин яшаган Абу Ҳомид Ғаззолий “… Диний илмларнинг тирилиши” асарида дунё қонунларини ақл орқали билишни эътироф этган, лекин Оллоҳни ақл билан англаш мумкин эмаслигини таъкидлаган. “Ваҳдади вужуд” (арабча –жисмоний бирлик) –абадий ягона Аллоҳгина бор деб ҳисобловчи пантеистик таълимот. Бу таълимотга кўра, жисмоний олам, предметлар дунёси ҳақиқий эмас, ҳақиқат фақат Аллоҳда мужассамланган. Моддий олам Аллоҳнинг нури, шуъласидир. “Ваҳдади мавжуд”(арабча –мавжудот бирлиги) –Аллоҳ билан бирга ягона моддий олам бор ҳисоблайдиган таълимот. Бу таълимот тарафдорлари табиатнинг абадийлигини тан оладилар. Аллоҳ одамнинг ўзида, унга сингиб кетган деб қарайдилар. “Ваҳдоният”(арабча –яккалик, ягоналик) –Аллоҳнинг яккка –ягоналигини таниш ва эътироф этишдир...”[2]. Фаробийнинг фикрича, илк борлиқ, бу Аллоҳнинг ўзи ва у азалийдир. Беруний фикрича, борлиқ ҳамма нарсанинг ҳамма нарсанинг асосида ётади, демак борлиқ ҳамма нарсанинг асосида ётади.       

Ибн Сино, фалсафа соҳасида Форобий изидан бориб, “Табиат дурдонаси” (“Қуразайи табиат”) асарида борлиқ(материя)ни талқин этишда уни “вужуди вожиб” ва “вужуди мумкин” дан иборатлигини таъкидлайди. “Вужуди вожиб”ни биринчи сабаб, “вужуди мумкин”ни эса унинг оқибатидир дея эътироф этди, вақт нуқтаи назаридан фарқланмайди. Улар ўртасидаги фарқ, аслида, нафислик даражаси билан белгиланади. Борлиқ(материя) бу ҳаракат–вужуди мумкиннинг ички моҳиятидан келиб чиқиб, ҳаракат осойишталик билан бирга мавжуд. Жисмларнинг ўзаро ўрин алмашинувигина эмас, балки кенг маънода уларнинг ўзгариши, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдир. Ибн Синонинг фикрича, ҳаракат қуйидаги учта кўринишда намоён бўлади:

Акцидентал ҳаракат. Бу ҳаракатда жисм бошқа жисм таркибида бўлиб, ўша жисм ҳаракати билан бирга ҳаракат қилади, бир ўриндан бошқа ўринга кўчади, лекин бу жисм ўз ўрнини ўзгартирмайди. Масалан, вагон устига жойлаштирилган жисм.

Мажбурий ҳаракат. У жисмнинг ўз ҳаракати эмас, балки унинг асосий сабаби жисм моҳиятидан ташқарида мавжуддир. Масалан, от аравани тортади, сув ташийди, одам олов ёқади, тошни отади ва ҳоказо.

Табиий ҳаракат. У жисмнинг ўз-ўзидан келиб чиқадиган ҳаракатини англатади. Ҳаракат фазо ва вақт билан узвий алоқада бўлиб, ҳаракат ўз навбатида доира ёки тўғри чизиқ бўйлаб ҳаракатланади. Яратилишнинг интиҳоси ва ибтидоси бўлмаганини каби, ҳаракат, фазо ҳамда вақтнинг ҳам бошланиш ва охирги нуқтаси бўлмайди.  Оловнинг кўтарилиши, шамолнинг содир бўлиши, тошнинг пастга тушиши кабилар бунга мисол бўлади.

 

/>

---

[1] Васильев И.А. История религий Востока. М.,1997 г. Стр 181.

 

[2] Фалсафа: энциклопедик луғат. (ЎзР, ФА) 2010.Б.-55.-56. 

 

Ҳ.Д.Холмирзаев. Ҳ.Абдуносирова

ТТЕСИ “Ижтимоий фанлар” кафедраси

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

• фан

Мусулмон Шарқи, жумладан ислом жорий этилгандан кейин Ватанимиз ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккирлар илмий меросида  Оллоҳ, инсон ва табиат масалалари илоҳиёт ва дунёвий фалсафанинг муҳим муамммоларидан бири бўлиб келган. Диний илмлар соҳасида имом Бухорий, имом Термизий, имом Абу Ҳанифа, имом Мотуридий ва Бурҳониддин Марғинонийлар пешқадамлик қилганлар. Ислом илми, тасаввуф ва унинг тариқатлари борасидаги қарашлари ҳам ислом фалсафасида ўз ўрнига эга. Шарқда, ҳусусан Ватандошларимиз орасидан етишиб чиққан биронта буюк аллома ва мутафаккир исломий қадриятлар мавзусини четлаб ўтмаган.

         Дунёвий билимлар соҳасида Муҳаммад ал-Хоразимий, Аҳмад ал-Фарғоний, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Мирзо Улуғбек каби мутафаккирлар ижод қилганлар. Улар қолдирган илмий–маънавий мерос нафақат мамлакатимиз, балки дунё илм фани ривожига ҳам улкан ҳисса қўшган.

“… Жумладан Ибн Синонинг илмий–маънавий мероси, тахминан 280 номдан зиёдроқдир. Улар тиббиёт, фалсафа, мантиқ(логика), руҳшунослик(психология), аҳлоқ(этика), мусиқа, фармакология каби бошқа соҳаларга бағишланган. Алломанинг “Шифо китоби”, “Тиб қонунлари”, “Билимлар китоби” ва “Табиат дурдонаси” каби асарлари Европа илм–фанида пойдевор вазифасини ўтаган...”[1]

Фаробийга қадар Шарқда Юнон фалсафаси аслият, юнон тилидан ўрганилган бўлиб, у бироз қийинчилик туғдирарди. Фаробий Аристотель асарларини шарҳлашдан юнон фалсафасини ўрганувчилар учун қулай имконият яратди.

Ибн Синодан кейин яшаган Абу Ҳомид Ғаззолий “… Диний илмларнинг тирилиши” асарида дунё қонунларини ақл орқали билишни эътироф этган, лекин Оллоҳни ақл билан англаш мумкин эмаслигини таъкидлаган. “Ваҳдади вужуд” (арабча –жисмоний бирлик) –абадий ягона Аллоҳгина бор деб ҳисобловчи пантеистик таълимот. Бу таълимотга кўра, жисмоний олам, предметлар дунёси ҳақиқий эмас, ҳақиқат фақат Аллоҳда мужассамланган. Моддий олам Аллоҳнинг нури, шуъласидир. “Ваҳдади мавжуд”(арабча –мавжудот бирлиги) –Аллоҳ билан бирга ягона моддий олам бор ҳисоблайдиган таълимот. Бу таълимот тарафдорлари табиатнинг абадийлигини тан оладилар. Аллоҳ одамнинг ўзида, унга сингиб кетган деб қарайдилар. “Ваҳдоният”(арабча –яккалик, ягоналик) –Аллоҳнинг яккка –ягоналигини таниш ва эътироф этишдир...”[2]. Фаробийнинг фикрича, илк борлиқ, бу Аллоҳнинг ўзи ва у азалийдир. Беруний фикрича, борлиқ ҳамма нарсанинг ҳамма нарсанинг асосида ётади, демак борлиқ ҳамма нарсанинг асосида ётади.       

Ибн Сино, фалсафа соҳасида Форобий изидан бориб, “Табиат дурдонаси” (“Қуразайи табиат”) асарида борлиқ(материя)ни талқин этишда уни “вужуди вожиб” ва “вужуди мумкин” дан иборатлигини таъкидлайди. “Вужуди вожиб”ни биринчи сабаб, “вужуди мумкин”ни эса унинг оқибатидир дея эътироф этди, вақт нуқтаи назаридан фарқланмайди. Улар ўртасидаги фарқ, аслида, нафислик даражаси билан белгиланади. Борлиқ(материя) бу ҳаракат–вужуди мумкиннинг ички моҳиятидан келиб чиқиб, ҳаракат осойишталик билан бирга мавжуд. Жисмларнинг ўзаро ўрин алмашинувигина эмас, балки кенг маънода уларнинг ўзгариши, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдир. Ибн Синонинг фикрича, ҳаракат қуйидаги учта кўринишда намоён бўлади:

Акцидентал ҳаракат. Бу ҳаракатда жисм бошқа жисм таркибида бўлиб, ўша жисм ҳаракати билан бирга ҳаракат қилади, бир ўриндан бошқа ўринга кўчади, лекин бу жисм ўз ўрнини ўзгартирмайди. Масалан, вагон устига жойлаштирилган жисм.

Мажбурий ҳаракат. У жисмнинг ўз ҳаракати эмас, балки унинг асосий сабаби жисм моҳиятидан ташқарида мавжуддир. Масалан, от аравани тортади, сув ташийди, одам олов ёқади, тошни отади ва ҳоказо.

Табиий ҳаракат. У жисмнинг ўз-ўзидан келиб чиқадиган ҳаракатини англатади. Ҳаракат фазо ва вақт билан узвий алоқада бўлиб, ҳаракат ўз навбатида доира ёки тўғри чизиқ бўйлаб ҳаракатланади. Яратилишнинг интиҳоси ва ибтидоси бўлмаганини каби, ҳаракат, фазо ҳамда вақтнинг ҳам бошланиш ва охирги нуқтаси бўлмайди.  Оловнинг кўтарилиши, шамолнинг содир бўлиши, тошнинг пастга тушиши кабилар бунга мисол бўлади.

 

/>

---

[1] Васильев И.А. История религий Востока. М.,1997 г. Стр 181.

 

[2] Фалсафа: энциклопедик луғат. (ЎзР, ФА) 2010.Б.-55.-56.

 

Ҳ.Д.Холмирзаев. Ҳ.Абдуносирова

ТТЕСИ “Ижтимоий фанлар” кафедраси

Миллатлараро ўзаро тотувлик, аҳиллик ва иноқлик умумбашарий қадрият бўлиб, турли хил халқлар биргаликда истиқомат қиладиган минтақа ва давлатлар миллий тараққиётини белгилайди, шу жойда тинчлик ва барқарорликнинг кафолати бўлиб хизмат қилади.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар яхшиланиб боришининг асосини қуйидагилар ташкил этади:

— миллатларнинг ўзаро тенг ҳуқуқлилиги;

— миллатлараро ҳамкорлик;

— миллий-маънавий маърифий тараққиёт;

— миллий-маънавий, маданий хусусиятларни ҳисобга олиш;

— турли халқлар ва миллатлар маданиятининг ривожланиши;

— барча миллатларга ҳурмат билан қараш;

— миллий ва умумбашарий қадриятларнинг уйғунлиги;

— миллий ўз-ўзини англашни кучайтириш;

— миллий ғурур, миллий фахрни шакллантириш1.

Ўзбекистон сингари полиэтник мамлакатда турли миллатлар манфаатларини уйғунлаштириш, улар орасида тотувликнинг бири ҳисобланади. Ҳар бир миллатнинг истиқболи бошқа халқлар ва мамлакатларнинг тараққиёти бутун жаҳондаги вазият ва имкониятлар билан ҳам боғлиқдир.

Шу билан бирга мамлакат доирасида миллий манфаатларни тенг қондириш, улар ривожини таъминлаш мураккаб масала эканини англамоғимиз лозим.

Миллатлараро тотувлик бир жамиятда яшаб, ягона мақсад йўлида меҳнат қилаётган турли миллат ва элатларга мансуб кишилар ўртасидаги ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатликнинг маънавий асосидир.

Мустақиллигимизнинг  илк йиллариданоқ мамлакатимизда демократик, ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишга катта эътибор қаратилмоқда.

Демократик жамият қуришнинг  энг асосий тамойилларидан бири бошқа миллат вакилларини камситмаслик, уларга нисбатан  тенглик муносабатида бўлишдир.

Ҳудудимизда кўпчиликни ташкил этган ўзбеклар ва бошқа миллат вакилларининг ўзаро муносабатини  мустаҳкамлаш ва уларнинг ҳамкорлигини  сиёсатлашган мафкура деб эмас, аксинча  маънавий-маърифий  манбаларга асосланган  Ўзбекистон ҳукуматининг  бугунги кунда олиб бораётган  миллий сиёсатининг негизини ташкил этади.

Мамлакатимизда  миллатчилик, шовинизм сингари ёвуз ва бузғунчи ғояларнинг  кучайишидан, сақланиб қолишидан манфаатдор бўлган ижтимоий гуруҳлар, миллат ва элатлар мавжуд эмас. Бироқ мазкур иллатларнинг ўзи сақланиб қолмоқда2.

Бугунги кунда Ўзбекистонда миллатлараро муносабатларни мустаҳкамлаш, ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаш йўлида мамлакатимиз томонидан олиб борилаётган  ишлар республикамиздаги  вазиятгагина боғлиқ эмас. Зотан, Марказий Осиё минтақасидаги миллатлараро тотувлик  айни вақтда қўшни мамлакатлар сиёсатига  ҳам боғлиқдир. Ўзбекистон ҳукуматининг  бу борада олиб бораётган сиёсати, миллатлараро муносабатларни барқарорлаштириш йўлидаги ҳаракатлари диққатга сазовордир. Мамлакатимиз раҳбарияти  мазкур вазифаларни  бажаришда  турли усул ва йўллардан  моҳирлик билан фойдаланмоқда. Айниқса давлат раҳбарларининг туб аҳолилар билан ўзаро учрашувлари, иқтисодий, сиёсий, маданий, маърифий соҳалардаги ҳамкорлик, минтақа давлатлари ички ишларига  аралашмаслик, ўзаро ишонч, бир-бирларини ҳурмат қилиш ва шу кабиларнинг барчаси келажакда Марказий Осиё минтақасида  ўзаро яқинлик, барқарорлик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш учун кенг имкониятлар  яратиб беради.

Миллатлараро муносабатларни юксалтириш йўлидаги қўлга киритилаётган ютуқларни янада мустаҳкамлашда жамиятимиз ҳаётида қонун устуворлигини таъминлаб беришнинг ҳам аҳамияти беҳад каттадир. Ўтмишда аждодларимизнинг  энг ажойиб  фазилатларидан бири  одамларни тили, турмуш тарзига қараб ажратмаганлигидир. Аждодларимиз асрлар мобайнида жамиятнинг  барча аъзоларига бир хил муносабат билан қараб  келганлар. Аждодларимизнинг мана шундай ўлмас фазилатлари бугунги кунда авлодлар томонидан амалий ривожлантирилиб  келинмоқда. Кўп миллатли мамлакатимизда турли хил  миллатлар ва халқлар ўртасида тотувлик, ҳамжиҳатликни сақлаб қолишга, Ўзбекистон барча фуқароларининг  тенг ҳуқуқлилигини таъминлаб  боришда ҳамда улар билан боғлиқ бўлган муаммоларни ҳал этишда қонунчилик нормаларига амал қилиб келинмоқда.

Демократик тамойиллар асосида ишлаб чиқилган, инсон манфаатлари ва ҳуқуқларини  ҳимоя қилишни ўзининг асосий мақсади қилиб қўйган амалдаги Конститутциямизнинг 8-моддасида: «Ўзбекистон халқини, миллатидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикасининг  фуқаролари  ташкил  этади» — деб таъкидланган. Конситуциянинг 4-моддасида  эса  «Ўзбекистон  Республикаси ўз ҳудудида  истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари  ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларниннг ривожланиши учун шундай шарит яратади»1, -  деб қайд этилган. Умуман, миллатлараро муносабатларни  таъминлаб, такомиллаштириб  бориш бугунги замон талаби бўлиб, Кониституциямизда  ўз ифодасини топган.

Турли миллат вакилларидан иборат Ўзбекистон “Оила ва жамиятнинг ўзаро ижтимоий-сиёсий ва маънавий муносабатлари” мавзусида кўрик танловлар ўтказиш мақсадга мувофиқ.

Оила масаласи демографик сиёсатнинг марказий масалаларидан бири саналади. БМТ маълумотига кўра, 2000 йилга келиб, ер юзида 6 миллиарддан ошиқроқ одам яшамоқда. Ер юзида йилига 80 млн. га яқин чақалоқ дунёга келмоқда. Мустақил Ўзбекистонда 136 тадан ортиқ миллат вакили яшар экан, ушбу миллат вакилларининг ўзига хос урф-одатлари ва қадриятлари мавжуд.

Барча миллат вакиллари билан ҳамкорликда “Наврўз – умумхалқ байрами” мавзусидаги байрамни турли миллат вакиллари ўртасида ўтказиш ўқув-талабаларимизни ушбу тадбирларда иштирокини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади.

Ўқувчи-талабаларнинг танлаган касбларига қизиқишларини кучайтиришга, миллий таълим – тарбия  асосларини тиклаш ва ундан фойдаланишга қаратилган ҳамда устоз, мураббийликнинг  моҳияти яна ҳам янгича маъно билан бойиётганлигини таранннум этишга бағишланган «Танлаган касбимиз – бизнинг фахримиз» номли кўрик – танлов ташкил қилиш мумкин. Бу танловда ҳам профессор – ўқитувчилар ва талабалар   миллий-нисбий томонларини, Шўро даври болалар боқчалари, мактаблари ва олий ўқув юртларидаги  ижобий ва салбий ҳолатларни ҳамда бугунги кунимиз таълим – тарбиясидаги ютуқлар ва муаммоларни  саҳна кўринишлари орқали ифода этдилар. 

Айниқса, талабалар томонидан танланиб, намойиш этилган таълим – тарбиядаги салбий ҳолатлар, кўриниш якунида бу муаммолар ечимининг берилиши, ижрочиларнинг муаммоларини бартараф эта олиш қобилияти ва истаги  кучлилиги, ўзлари бундай муаммолар учрашини билган ҳолда бу касбни севиб танлаганликларини кўрсатиб беришлари тавсия этилади. Ушбу кўрик танловда турли миллат вакиллари ўз қизиқишларини инобатга олган ҳолда кўрик танловни ўтказиш мумкин.

Шунингдек, мустақил Ватанимизни улуғлаш, ёшларни эса мана шундай келажаги буюк Ватанга чексиз садоқат, муҳаббат руҳида тарбиялашга қаратилган «Она юртим – олтин бешигим» мавзуида кўрик – танлов ўтказишда турли миллат вакилларининг иштирокини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади.  

Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналарининг ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратади1. Конституциямизда белгилаб қўйилган ушбу қоида ҳам ҳаётда ўзининг амалий ифодасини топмоқда. Республикамизда миллий-маданий эҳтиёжларни қондиришнинг муҳим механизмига айланган 150 та миллий-маданий марказ фаолият кўрсатаётгани фикримизнинг яққол далилидир.

Мустақиллик йилларида мамлакатимиз раҳбарияти миллий масалани оқилона, халқаро тамойилларга мос йўллар билан ҳал этиб, миллатлараро муносабатларни  янада уйғунлаштириш  чора-тадбирларини кўриб келмоқда. Миллатлараро муносабатлар борасида амалга оширилаётган ишлар Ўзбекистон ривожида қўлга киритилган энг катта ютуқлардан биридир.

 

/>

---

1 Туленов Ж., Ғофуров З. Миллатларо ҳамжиҳатлик давлатимиз бойлиги. – Т., Ўзбекистон, 1999, 13-бет.

2 Отамуратов С., Отамуратов С. Ўзбекистонда маънавий-руҳий тикланиш. – Т., Янги аср авлоди, 2003, 127-бет.

1 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2010. – 4-5-б.

1 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Т., Ўзбекистон, 2010.

 

Машарипова Г.К. – ТТЕСИ доценти, т.ф.н.

Миллатлараро ўзаро тотувлик, аҳиллик ва иноқлик умумбашарий қадрият бўлиб, турли хил халқлар биргаликда истиқомат қиладиган минтақа ва давлатлар миллий тараққиётини белгилайди, шу жойда тинчлик ва барқарорликнинг кафолати бўлиб хизмат қилади.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар яхшиланиб боришининг асосини қуйидагилар ташкил этади:

— миллатларнинг ўзаро тенг ҳуқуқлилиги;

— миллатлараро ҳамкорлик;

— миллий-маънавий маърифий тараққиёт;

— миллий-маънавий, маданий хусусиятларни ҳисобга олиш;

— турли халқлар ва миллатлар маданиятининг ривожланиши;

— барча миллатларга ҳурмат билан қараш;

— миллий ва умумбашарий қадриятларнинг уйғунлиги;

— миллий ўз-ўзини англашни кучайтириш;

— миллий ғурур, миллий фахрни шакллантириш1.

Ўзбекистон сингари полиэтник мамлакатда турли миллатлар манфаатларини уйғунлаштириш, улар орасида тотувликнинг бири ҳисобланади. Ҳар бир миллатнинг истиқболи бошқа халқлар ва мамлакатларнинг тараққиёти бутун жаҳондаги вазият ва имкониятлар билан ҳам боғлиқдир.

Шу билан бирга мамлакат доирасида миллий манфаатларни тенг қондириш, улар ривожини таъминлаш мураккаб масала эканини англамоғимиз лозим.

Миллатлараро тотувлик бир жамиятда яшаб, ягона мақсад йўлида меҳнат қилаётган турли миллат ва элатларга мансуб кишилар ўртасидаги ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатликнинг маънавий асосидир.

Мустақиллигимизнинг  илк йиллариданоқ мамлакатимизда демократик, ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишга катта эътибор қаратилмоқда.

Демократик жамият қуришнинг  энг асосий тамойилларидан бири бошқа миллат вакилларини камситмаслик, уларга нисбатан  тенглик муносабатида бўлишдир.

Ҳудудимизда кўпчиликни ташкил этган ўзбеклар ва бошқа миллат вакилларининг ўзаро муносабатини  мустаҳкамлаш ва уларнинг ҳамкорлигини  сиёсатлашган мафкура деб эмас, аксинча  маънавий-маърифий  манбаларга асосланган  Ўзбекистон ҳукуматининг  бугунги кунда олиб бораётган  миллий сиёсатининг негизини ташкил этади.

Мамлакатимизда  миллатчилик, шовинизм сингари ёвуз ва бузғунчи ғояларнинг  кучайишидан, сақланиб қолишидан манфаатдор бўлган ижтимоий гуруҳлар, миллат ва элатлар мавжуд эмас. Бироқ мазкур иллатларнинг ўзи сақланиб қолмоқда2.

Бугунги кунда Ўзбекистонда миллатлараро муносабатларни мустаҳкамлаш, ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаш йўлида мамлакатимиз томонидан олиб борилаётган  ишлар республикамиздаги  вазиятгагина боғлиқ эмас. Зотан, Марказий Осиё минтақасидаги миллатлараро тотувлик  айни вақтда қўшни мамлакатлар сиёсатига  ҳам боғлиқдир. Ўзбекистон ҳукуматининг  бу борада олиб бораётган сиёсати, миллатлараро муносабатларни барқарорлаштириш йўлидаги ҳаракатлари диққатга сазовордир. Мамлакатимиз раҳбарияти  мазкур вазифаларни  бажаришда  турли усул ва йўллардан  моҳирлик билан фойдаланмоқда. Айниқса давлат раҳбарларининг туб аҳолилар билан ўзаро учрашувлари, иқтисодий, сиёсий, маданий, маърифий соҳалардаги ҳамкорлик, минтақа давлатлари ички ишларига  аралашмаслик, ўзаро ишонч, бир-бирларини ҳурмат қилиш ва шу кабиларнинг барчаси келажакда Марказий Осиё минтақасида  ўзаро яқинлик, барқарорлик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш учун кенг имкониятлар  яратиб беради.

Миллатлараро муносабатларни юксалтириш йўлидаги қўлга киритилаётган ютуқларни янада мустаҳкамлашда жамиятимиз ҳаётида қонун устуворлигини таъминлаб беришнинг ҳам аҳамияти беҳад каттадир. Ўтмишда аждодларимизнинг  энг ажойиб  фазилатларидан бири  одамларни тили, турмуш тарзига қараб ажратмаганлигидир. Аждодларимиз асрлар мобайнида жамиятнинг  барча аъзоларига бир хил муносабат билан қараб  келганлар. Аждодларимизнинг мана шундай ўлмас фазилатлари бугунги кунда авлодлар томонидан амалий ривожлантирилиб  келинмоқда. Кўп миллатли мамлакатимизда турли хил  миллатлар ва халқлар ўртасида тотувлик, ҳамжиҳатликни сақлаб қолишга, Ўзбекистон барча фуқароларининг  тенг ҳуқуқлилигини таъминлаб  боришда ҳамда улар билан боғлиқ бўлган муаммоларни ҳал этишда қонунчилик нормаларига амал қилиб келинмоқда.

Демократик тамойиллар асосида ишлаб чиқилган, инсон манфаатлари ва ҳуқуқларини  ҳимоя қилишни ўзининг асосий мақсади қилиб қўйган амалдаги Конститутциямизнинг 8-моддасида: «Ўзбекистон халқини, миллатидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикасининг  фуқаролари  ташкил  этади» — деб таъкидланган. Конситуциянинг 4-моддасида  эса  «Ўзбекистон  Республикаси ўз ҳудудида  истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари  ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларниннг ривожланиши учун шундай шарит яратади»1, -  деб қайд этилган. Умуман, миллатлараро муносабатларни  таъминлаб, такомиллаштириб  бориш бугунги замон талаби бўлиб, Кониституциямизда  ўз ифодасини топган.

Турли миллат вакилларидан иборат Ўзбекистон “Оила ва жамиятнинг ўзаро ижтимоий-сиёсий ва маънавий муносабатлари” мавзусида кўрик танловлар ўтказиш мақсадга мувофиқ.

Оила масаласи демографик сиёсатнинг марказий масалаларидан бири саналади. БМТ маълумотига кўра, 2000 йилга келиб, ер юзида 6 миллиарддан ошиқроқ одам яшамоқда. Ер юзида йилига 80 млн. га яқин чақалоқ дунёга келмоқда. Мустақил Ўзбекистонда 136 тадан ортиқ миллат вакили яшар экан, ушбу миллат вакилларининг ўзига хос урф-одатлари ва қадриятлари мавжуд.

Барча миллат вакиллари билан ҳамкорликда “Наврўз – умумхалқ байрами” мавзусидаги байрамни турли миллат вакиллари ўртасида ўтказиш ўқув-талабаларимизни ушбу тадбирларда иштирокини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади.

Ўқувчи-талабаларнинг танлаган касбларига қизиқишларини кучайтиришга, миллий таълим – тарбия  асосларини тиклаш ва ундан фойдаланишга қаратилган ҳамда устоз, мураббийликнинг  моҳияти яна ҳам янгича маъно билан бойиётганлигини таранннум этишга бағишланган «Танлаган касбимиз – бизнинг фахримиз» номли кўрик – танлов ташкил қилиш мумкин. Бу танловда ҳам профессор – ўқитувчилар ва талабалар   миллий-нисбий томонларини, Шўро даври болалар боқчалари, мактаблари ва олий ўқув юртларидаги  ижобий ва салбий ҳолатларни ҳамда бугунги кунимиз таълим – тарбиясидаги ютуқлар ва муаммоларни  саҳна кўринишлари орқали ифода этдилар. 

Айниқса, талабалар томонидан танланиб, намойиш этилган таълим – тарбиядаги салбий ҳолатлар, кўриниш якунида бу муаммолар ечимининг берилиши, ижрочиларнинг муаммоларини бартараф эта олиш қобилияти ва истаги  кучлилиги, ўзлари бундай муаммолар учрашини билган ҳолда бу касбни севиб танлаганликларини кўрсатиб беришлари тавсия этилади. Ушбу кўрик танловда турли миллат вакиллари ўз қизиқишларини инобатга олган ҳолда кўрик танловни ўтказиш мумкин.

Шунингдек, мустақил Ватанимизни улуғлаш, ёшларни эса мана шундай келажаги буюк Ватанга чексиз садоқат, муҳаббат руҳида тарбиялашга қаратилган «Она юртим – олтин бешигим» мавзуида кўрик – танлов ўтказишда турли миллат вакилларининг иштирокини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади.  

Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналарининг ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратади1. Конституциямизда белгилаб қўйилган ушбу қоида ҳам ҳаётда ўзининг амалий ифодасини топмоқда. Республикамизда миллий-маданий эҳтиёжларни қондиришнинг муҳим механизмига айланган 150 та миллий-маданий марказ фаолият кўрсатаётгани фикримизнинг яққол далилидир.

Мустақиллик йилларида мамлакатимиз раҳбарияти миллий масалани оқилона, халқаро тамойилларга мос йўллар билан ҳал этиб, миллатлараро муносабатларни  янада уйғунлаштириш  чора-тадбирларини кўриб келмоқда. Миллатлараро муносабатлар борасида амалга оширилаётган ишлар Ўзбекистон ривожида қўлга киритилган энг катта ютуқлардан биридир.

 

/>

---

1 Туленов Ж., Ғофуров З. Миллатларо ҳамжиҳатлик давлатимиз бойлиги. – Т., Ўзбекистон, 1999, 13-бет.

2 Отамуратов С., Отамуратов С. Ўзбекистонда маънавий-руҳий тикланиш. – Т., Янги аср авлоди, 2003, 127-бет.

1 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2010. – 4-5-б.

1 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Т., Ўзбекистон, 2010.

 

Машарипова Г.К. – ТТЕСИ доценти, т.ф.н.

Политические взгляды и философские мысли о духовно нравственной личности появились не сегодня. Их исторические корни упираются в творческие, философские учения мыслителей Востока. Изучение исторического процесса развитых демократических государств показывает, что ни одно общество, не воспитав гармонично развитое поколение, не сможет достичь поставленных перед собой великих целей. В первую  очередь о государстве узнают по его высококультурным, духовно совершенным людям.

• фан

Политические взгляды и философские мысли о духовно нравственной личности появились не сегодня. Их исторические корни упираются в творческие, философские учения мыслителей Востока. Изучение исторического процесса развитых демократических государств показывает, что ни одно общество, не воспитав гармонично развитое поколение, не сможет достичь поставленных перед собой великих целей. В первую  очередь о государстве узнают по его высококультурным, духовно совершенным людям.

Свое отношение к этой проблеме наш Президент определил следующим образом: «Мы должны воспитать здоровое поколение. Под здоровым поколением понимается не только физически здоровые, а воспитанные в духе восточной нравственности и общечеловеческих идей люди».

Наши древние потомки выработали целый кодекс восточной нравственности. Под гармонично развитой личностью мы, в первую очередь, понимаем людей высоко сознательных, умеющих самостоятельно мыслить, являющихся, своим поведением, примером для других, просвещенных людей. Сознательных, знающих людей нельзя обмануть различными небылицами. Они каждую вещь будут взвешивать на весах разума. Если человек все свои мысли, выводы будет рассматривать на основе логики, логического мышления, то он будет совершенным. Воспитание таких гармонично – развитых людей — объективная необходимость, связанная с сохранением и укреплением независимости.

• демократия

Всякие изменения, происходившие в мире, будь то экономические или в духовно- политические, первоначально проявляются в влиянии на семейную среду.

В последние годы активизация процесса глобализации в экономике, усиления индивидуализма, свойственного западной духовности, в духовном и нравственном воспитании оказывает значительное влияние на все сферы жизни, а особенно на семейную среду.

На самом деле семья считается началом и концом всех реформ изменений, регресса и прогресса. Не зря уделяется большое внимание, в обеспечение цветущего будущего нашей страны, и семейному фактору наряду с другими общественными институтами. Раз это так, что мы должны делать, в первую очередь, для формирования, в семейной среде, личности, способной и готовой внести достойный вклад в общее развитие нашей страны. В первую очередь, судьбоносной задачей для нашего народа является работа по формированию в мышлении, сознании, духовном мире подрастающего поколения чувство Родины. Так, с древних времён семья считалось священной. Ибо верность семье, почтительность родителям, дружелюбность братьям и сёстрам, есть начало воспитания чувства любви к о Родине. Где нету истинной преданности семье, там нету уважения и к родителям, нет авторитета родителей перед детьми. В таких случаях не складывается чувство любви ни к родителям, ни к махале, ни к Родине. И по этой причине президент И.А.Каримов особо отметил, сказав: « Мы должны коренным образом изменить своё отношения к семье, должны понять и осознать то, что социальная защита и поддержка семьи в первую очередь, важна и актуальна для настоящего и будущего».

• қадрятлар

Э Ъ Л О Н !

            Сизга шуни маълум қиламизки, 2013 йил 20-21 ноябрь кунлари Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институтида “Фан, таълим ва ишлаб чиқариш интеграциялашуви шароитида инновацион технологияларнинг долзарб муаммолари” мавзусидаги Республика миқёсидаги илмий-амалий анжуман ўтказилади. Анжуманга мазкур йўналишларда илмий-амалий тадқиқотлар олиб бораётган барча профессор-ўқитувчилар, ёш олимлар ва ишлаб чиқариш мутахассислари таклиф этилади.

• таълим

Миллатлараро ўзаро тотувлик, аҳиллик ва иноқлик умумбашарий қадрият бўлиб, турли хил халқлар биргаликда истиқомат қиладиган минтақа ва давлатлар миллий тараққиётини белгилайди, шу жойда тинчлик ва барқарорликнинг кафолати бўлиб хизмат қилади.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар яхшиланиб боришининг асосини қуйидагилар ташкил этади:

— миллатларнинг ўзаро тенг ҳуқуқлилиги;

— миллатлараро ҳамкорлик;

— миллий-маънавий маърифий тараққиёт;

— миллий-маънавий, маданий хусусиятларни ҳисобга олиш;

— турли халқлар ва миллатлар маданиятининг ривожланиши;

— барча миллатларга ҳурмат билан қараш;

— миллий ва умумбашарий қадриятларнинг уйғунлиги;

— миллий ўз-ўзини англашни кучайтириш;

— миллий ғурур, миллий фахрни шакллантириш1.

Ўзбекистон сингари полиэтник мамлакатда турли миллатлар манфаатларини уйғунлаштириш, улар орасида тотувликнинг бири ҳисобланади. Ҳар бир миллатнинг истиқболи бошқа халқлар ва мамлакатларнинг тараққиёти бутун жаҳондаги вазият ва имкониятлар билан ҳам боғлиқдир.

Шу билан бирга мамлакат доирасида миллий манфаатларни тенг қондириш, улар ривожини таъминлаш мураккаб масала эканини англамоғимиз лозим.

Миллатлараро тотувлик бир жамиятда яшаб, ягона мақсад йўлида меҳнат қилаётган турли миллат ва элатларга мансуб кишилар ўртасидаги ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатликнинг маънавий асосидир.

Мустақиллигимизнинг  илк йиллариданоқ мамлакатимизда демократик, ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишга катта эътибор қаратилмоқда.

Демократик жамият қуришнинг  энг асосий тамойилларидан бири бошқа миллат вакилларини камситмаслик, уларга нисбатан  тенглик муносабатида бўлишдир.

Ҳудудимизда кўпчиликни ташкил этган ўзбеклар ва бошқа миллат вакилларининг ўзаро муносабатини  мустаҳкамлаш ва уларнинг ҳамкорлигини  сиёсатлашган мафкура деб эмас, аксинча  маънавий-маърифий  манбаларга асосланган  Ўзбекистон ҳукуматининг  бугунги кунда олиб бораётган  миллий сиёсатининг негизини ташкил этади.

Мамлакатимизда  миллатчилик, шовинизм сингари ёвуз ва бузғунчи ғояларнинг  кучайишидан, сақланиб қолишидан манфаатдор бўлган ижтимоий гуруҳлар, миллат ва элатлар мавжуд эмас. Бироқ мазкур иллатларнинг ўзи сақланиб қолмоқда2.

Бугунги кунда Ўзбекистонда миллатлараро муносабатларни мустаҳкамлаш, ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаш йўлида мамлакатимиз томонидан олиб борилаётган  ишлар республикамиздаги  вазиятгагина боғлиқ эмас. Зотан, Марказий Осиё минтақасидаги миллатлараро тотувлик  айни вақтда қўшни мамлакатлар сиёсатига  ҳам боғлиқдир. Ўзбекистон ҳукуматининг  бу борада олиб бораётган сиёсати, миллатлараро муносабатларни барқарорлаштириш йўлидаги ҳаракатлари диққатга сазовордир. Мамлакатимиз раҳбарияти  мазкур вазифаларни  бажаришда  турли усул ва йўллардан  моҳирлик билан фойдаланмоқда. Айниқса давлат раҳбарларининг туб аҳолилар билан ўзаро учрашувлари, иқтисодий, сиёсий, маданий, маърифий соҳалардаги ҳамкорлик, минтақа давлатлари ички ишларига  аралашмаслик, ўзаро ишонч, бир-бирларини ҳурмат қилиш ва шу кабиларнинг барчаси келажакда Марказий Осиё минтақасида  ўзаро яқинлик, барқарорлик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш учун кенг имкониятлар  яратиб беради.

Миллатлараро муносабатларни юксалтириш йўлидаги қўлга киритилаётган ютуқларни янада мустаҳкамлашда жамиятимиз ҳаётида қонун устуворлигини таъминлаб беришнинг ҳам аҳамияти беҳад каттадир. Ўтмишда аждодларимизнинг  энг ажойиб  фазилатларидан бири  одамларни тили, турмуш тарзига қараб ажратмаганлигидир. Аждодларимиз асрлар мобайнида жамиятнинг  барча аъзоларига бир хил муносабат билан қараб  келганлар. Аждодларимизнинг мана шундай ўлмас фазилатлари бугунги кунда авлодлар томонидан амалий ривожлантирилиб  келинмоқда. Кўп миллатли мамлакатимизда турли хил  миллатлар ва халқлар ўртасида тотувлик, ҳамжиҳатликни сақлаб қолишга, Ўзбекистон барча фуқароларининг  тенг ҳуқуқлилигини таъминлаб  боришда ҳамда улар билан боғлиқ бўлган муаммоларни ҳал этишда қонунчилик нормаларига амал қилиб келинмоқда.

Демократик тамойиллар асосида ишлаб чиқилган, инсон манфаатлари ва ҳуқуқларини  ҳимоя қилишни ўзининг асосий мақсади қилиб қўйган амалдаги Конститутциямизнинг 8-моддасида: «Ўзбекистон халқини, миллатидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикасининг  фуқаролари  ташкил  этади» — деб таъкидланган. Конситуциянинг 4-моддасида  эса  «Ўзбекистон  Республикаси ўз ҳудудида  истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари  ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларниннг ривожланиши учун шундай шарит яратади»1, -  деб қайд этилган. Умуман, миллатлараро муносабатларни  таъминлаб, такомиллаштириб  бориш бугунги замон талаби бўлиб, Кониституциямизда  ўз ифодасини топган.

Турли миллат вакилларидан иборат Ўзбекистон “Оила ва жамиятнинг ўзаро ижтимоий-сиёсий ва маънавий муносабатлари” мавзусида кўрик танловлар ўтказиш мақсадга мувофиқ.

Оила масаласи демографик сиёсатнинг марказий масалаларидан бири саналади. БМТ маълумотига кўра, 2000 йилга келиб, ер юзида 6 миллиарддан ошиқроқ одам яшамоқда. Ер юзида йилига 80 млн. га яқин чақалоқ дунёга келмоқда. Мустақил Ўзбекистонда 136 тадан ортиқ миллат вакили яшар экан, ушбу миллат вакилларининг ўзига хос урф-одатлари ва қадриятлари мавжуд.

Барча миллат вакиллари билан ҳамкорликда “Наврўз – умумхалқ байрами” мавзусидаги байрамни турли миллат вакиллари ўртасида ўтказиш ўқув-талабаларимизни ушбу тадбирларда иштирокини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади.

• маъданият

O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2012 yil 28 maydagi “Malakali pеdagog kadrlar tayyorlash hamda o`rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalarini shunday kadrlar bilan ta'minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to`g`risida” PQ-1761 – sonli Qarori ijrosini ta'minlash, 2011 yil 01-noyabrdagi “O`rta maxsus,  kasb-hunar ta'lim muassasalari o`quv jarayonini takomillashtirishga amaliy uslubiy yordam ko`rsatish to`g`risida”gi 436-sonli  hamda 2011 yil   14-martdagi  “O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalariga amaliy uslubiy yordam ko`rsatish yuzasidan oliy ta'lim muassasalari bilan hamkorlik aloqalarini rivojlantirish to`g`risida”gi 109-sonli buyruqlari ijrosini ta'minlash maqsadida  2013 yil  1-may kuni Sirdaryo viloyatining Guliston qurilish kasb-hunar kollеjida “Paxtaga birlamchi ishlov bеrish tеxnik-tеxnologi” yo`nalishi bo`yicha Toshkеnt to`qimachilik va еngil sanoat instituti profеssori A.M.Salimov hamda Boyovut еngil sanoat kasb-hunar kollеjining maxsus fan o`qituvchilari S.Bozorboеva va Sh.Gulmuratovalar hamkorligida tayyorlagan o`quv-uslubiy majmualari taqdimoti bo`lib o`tdi. Taqdimot davomida Sirdaryo viloyati O`MKXTMB boshlig`i R.A.Turdiеv va Toshkеnt to`qimachilik va еngil sanoat instituti  prorеktori R.X.Maksudovlar ushbu yaratilgan majmualar xaqida o`z fikrlarini bildirishdi. Shundan so`ng mualliflar yaratilgan o`quv-uslubiy majmualar xaqida ishtirokchilarga qisqacha ma'lumotlar bеrishdi. Taqdimot so`ngida mеhmonlar va majmua mualliflari Sirdaryo viloyati xokimligi hamda viloyat o`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasasi boshqarmasining fahriy yorliqlari hamda  qimmatbaho sovg`alari bilan taqdirlandilar.